Η μετανάστευση και η κοινωνική αλληλεγγύη

Αντιγράφω από την Καθημερινή (16/09/2007), η οποία με τη σειρά της αντιγράφει από τoν Guardian:

"Δεν υπάρχουν πολλοί διανοητές που να συνδυάζουν επιτυχώς τον ακαδημαϊκό στοχασμό με την πολιτική, ωστόσο ένας από εκείνους που το έχει καταφέρει και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού είναι ο Ρόμπερτ Πάτμαν, συγγραφέας του βιβλίου «Bowling Alone». Είναι ο άνθρωπος που εκλαΐκευσε την ιδέα του «κοινωνικού κεφαλαίου» -τα δίκτυα φιλίας, γειτονιάς και τοπικών οργανώσεων που δημιουργούν κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ των κατοίκων μιας περιοχής- και κέρδισε την προσοχή πολιτικών διαφόρων ρευμάτων: Μπιλ Κλίντον, Τόνι Μπλερ, Τζορτζ Μπους, Γκόρντον Μπράουν, ακόμη και του Λίβυου ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι.

Εχοντας επίγνωση ότι χρησιμοποιείται πολιτικά η δουλειά του, ο Πάτμαν δικαιολογημένα είναι τώρα ανήσυχος για το πώς θα παρουσιαστούν τα πρώτα ευρήματα από τη μεγαλύτερη έρευνα που έχει γίνει πάνω στο κοινωνικό κεφάλαιο, η οποία τον απασχόλησε πάνω από πέντε χρόνια. Ξεκίνησε θέλοντας να ανιχνεύσει το κοινωνικό κεφάλαιο σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους και σε διαφορετικές κοινότητες στις ΗΠΑ. Εκείνο που δεν περίμενε να βρει ήταν μια αρνητική σχέση ανάμεσα στην εθνοτική ποικιλότητα και το κοινωνικό κεφάλαιο. Με πολύ απλά λόγια, όσο μεγαλύτερη ποικιλία εθνικής καταγωγής συναντάμε στους κατοίκους μιας γειτονιάς, τόσο μικρότερη πιθανότητα υπάρχει να εμπιστεύεσαι τον μαγαζάτορα της γειτονιάς σου, σε όποια εθνότητα και αν ανήκει. Προειδοποιεί ότι, όσο άβολο κι αν είναι αυτό το συμπέρασμα, «οι προοδευτικοί δεν μπορούν να κρύβουν το κεφάλι τους στην άμμο».

Ωστόσο, η πιο ανησυχητική αιχμή αυτής της έρευνας είναι ότι η ποικιλότητα δεν μειώνει το κοινωνικό κεφάλαιο μόνο ανάμεσα στις διαφορετικές εθνότητες, αλλά και μέσα στους κόλπους των επιμέρους εθνοτικών ομάδων. Η ποικιλότητα οδηγεί όχι τόσο σε κακές φυλετικές σχέσεις, όσο στο να ζουν όλοι πιο απομονωμένοι και με λιγότερη αμοιβαία εμπιστοσύνη. Στην επιστημονική διάλεκτο, αποδυναμώνει τόσο το «κεφάλαιο γεφύρωσης» ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες όσο και το «κεφάλαιο σύνδεσης», που είναι οι σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους κοινής καταγωγής. Ο Πάτμαν το αποκαλεί αυτό «κατάτμηση», καθώς οι άνθρωποι αποσύρονται από οποιαδήποτε σύνδεση μέσα στην κοινότητά τους. Ακολουθούν μια σειρά αρνητικές συνέπειες - λιγότερη εμπιστοσύνη στις τοπικές αρχές, χαμηλότερη προσέλευση στις εκλογικές κάλπες (αν και υψηλότερη συμμετοχή σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας), λιγότεροι στενοί φίλοι, χαμηλότεροι δείκτες όσον αφορά την ικανοποίηση από την ποιότητα ζωής και περισσότερος χρόνος μπροστά στην τηλεόραση. Επηρεάζει όλες τις πλευρές της ζωής μας, από τις πιο δημόσιες μέχρι τις πιο ιδιωτικές."

Νομίζω πως τα συμπεράσματα αυτά είναι οφθαλμοφανέστατα στον σημερινό κοινωνικό μας περίγυρο. Άνθρωποι χωρίς κοινά βιώματα γλώσσας, παράδοσης και ιστορίας είναι πολύ δύσκολο να καταφέρουν να συγκροτήσουν ένα στιβαρό κοινωνικό σύνολο. Όλοι μας έχουμε ανάγκη το αίσθημα του "ανήκειν" και γι' αυτό συγκεντρωνόμαστε γύρω από κοινά στοιχεία, είτε αυτά είναι βιολογικά, είτε πολιτικά, είτε πολιτισμικά, ακόμη και αισθητικά.

Είναι απολύτως λογικό οι μετανάστες σε μία ξένη χώρα να γκετοποιούνται οικειοθελώς (υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα), να κάνουν κλειστούς γάμους, να μιλούν την γλώσσα τους και να πασχίζουν να διατηρήσουν τα έθιμα και τη θρησκεία τους, γιατί αυτά είναι τα υλικά που τούς ετεροπροσδιορίζουν και δίνουν νόημα στη ζωή τους.

Αυτή η αποξένωση που προκαλείται ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει μία έλλειψη εμπιστοσύνης στο κοινωνικό γίγνεσθαι και να ατονούν τα αντανακλαστικά αλλυληεγγύης μεταξύ των πολιτών μίας χώρας. Σε μία εποχή που οι αξίες χάνουν το νόημά τους η μία μετά την άλλη και η ζωή κυριαρχείται από έναν ζωώδη καταναλωτισμό προϊόντων και ιδεών, οι άνθρωποι πασχίζουν να διατηρήσουν τα χαρακτηριστικά που τους κάνουν ξεχωριστούς. Γνωρίζουν ότι αν κι αυτά εκλείψουν, ο κόσμος θα οδηγηθεί σε μία ομογενοποιημένη, παστεριωμένη κοινωνία όπου το μόνο που θα σε ξεχωρίζει από τον διπλανό σου θα είναι το αν τρως στα Goody's ή τα McDonald's και το αν κουβαλάς Diners ή Visa στο πορτοφόλι σου.

Αν εκλείψουν τα κράτη-έθνη με τα ισχυρά ιστορικά υπόβαθρα, τότε ποιος θα σού επιβάλλει να είσαι ευσυνείδητος πολίτης; Ως γνωστόν οι νόμοι αποτελούν κοινωνικά συμβόλαια επειδή στηρίζονται στην κοινή θέληση των μελών της εκάστοτε κοινωνίας. Αν τη θέση τής θέλησης πάρει το στυγνό συμφέρον, τότε γιατί να ενδιαφέρεσαι για την παιδεία, την ανάπτυξη, το περιβάλλον και γενικώς το μέλλον του τόπου σου; Κι αν καταστραφεί, το πιο απλό πράγμα που μπορείς να κάνεις είναι να τα μαζέψεις και να πας σε ένα άλλο κράτος-αγορά (όχι έθνος πια), όπου οι δεσμοί σου με το κοινωνικό σύνολο είναι ίδιοι κι απαράλλαχτοι με πριν - δηλαδή ανύπαρκτοι;